- Fot. Shutterstock.com
Z biegiem lat przemysłowa hodowla zwierząt zmieniła nawyki żywieniowe do tego stopnia, że niektórzy nie wyobrażali sobie dnia bez spożywania produktów odzwierzęcych. Jednakże w ostatnich latach aspekty ekologiczne, etyczne czy zdrowotne zawróciły niejako żywieniowe tory z powrotem ku roślinom, ale już w zaawansowanej formie.
XIX i XX w.
PIERWSZE WZMIANKI O DIECIE ROŚLINNEJ W POLSCE SIĘGAJĄ POCZĄTKU XIX W. Pionierami roślinnego odżywiania byli tzw. jarosze i m.in. od nich można rozpocząć historię weganizmu. Jedną z pierwszych polskich książek o wegetarianizmie była pozycja z 1888 r. zatytułowana „Przyrodzone pokarmy człowieka i ich wpływ na dolę ludzką” autorstwa Konstantego Moes-Oskragiełły. Następnie powstały również dzieła Jarosława Jastrzębskiego: „Precz z mięsożerstwem!” z 1907 r. i „Historja ruchu jarskiego w Polsce” z 1912 r.
W LATACH 90. XX W. POWSTAŁY PIERWSZE FIRMY przyjmujące sobie za cel produkcję wegetariańskich bądź też wegańskich produktów:
• W 1991 R. STARTUJE FIRMA POLGRUNT, która wprowadza na rynek produkty na bazie soi. Starsi przedstawiciele weganizmu wciąż pamiętają smak flaczków sojowych, kotletów mielonych z soi, schabowych czy pasztetu sojowego z metalowej puszki.
• RÓWNIEŻ OD 1991 R. DZIAŁA JEDNOOSOBOWA FIRMA KUBARA, która w 1996 r. opracowuje recepturę na flaki sojowe, fasolkę po bretońsku oraz leczo sojowe.
• FIRMA SANTE POWSTAJE W 1992 R. z koncepcją produkcji zdrowej żywności. Już w połowie 1993 r. rozpoczyna wytwarzanie otrąb, kotletów sojowych oraz mieszanki zbożowej pod nazwą Surówka piękności Kleopatra – pierwszego polskiego musli.
• W 1993 R. RODZI SIĘ MARKA POLSOJA. Para wegetarian nie znajduje w sklepach żadnej alternatywy dla mięsa, dlatego zaczyna produkować tofu.
• NATOMIAST W 1998 R. RUSZA FIRMA PRIMAVIKA, która początkowo zajmuje się wegetariańskimi i wegańskimi daniami obiadowymi, przygotowywanymi według domowych, udoskonalanych przez lata przepisów.
- „Dania jarskie. Wielka księga kucharska”. Fot. materiały prasowe
2001-2009
W TYM OKRESIE DOSTĘPNOŚĆ ALTERNATYW DLA MIĘSA BYŁA DOŚĆ MAŁA, A PRODUKTY BAZOWAŁY GŁÓWNIE NA SOI. Z oferowanych wówczas na rynku pozycji warto wymienić kotlety sojowe, kostki sojowe, krajanki i flaki sojowe. Można było też spróbować roślinnych parówek, pasztetów sojowych w kiełbasce i w bloku, sznycla wegańskiego i wędlin sojowych.
DZISIAJ NIEMALŻE KAŻDY ROZPOZNAJE MARKĘ BEYOND MEAT, która osiągnęła dużą popularność dzięki temu, że jej produkty są bardzo „mięsne” i pojawiają się w sieciach, takich jak KFC, amerykańskie Taco Bell czy ostatnio McDonald’s. Zanim jednak marka zyskała popularność, minęła niemal dekada, gdyż Beyond Meat zostało założone przez Ethana Browna w 2009 r., a pierwszy produkt imitujący kurczaka został wprowadzony na amerykański rynek dopiero w 2012 r.
MOŻNA PRZYPUSZCZAĆ, ŻE BYŁY WTEDY DOSTĘPNE KSIĄŻKI KUCHARSKIE, jak ta wydana w roku 1999 „Dania jarskie. Wielka księga kucharska”, opisująca dietę wegetariańską i wegańską. Znajdziemy w niej bazę przepisów oraz wskazówki, jak poprawnie komponować posiłki. W 2007 r. w sprzedaży pojawiła się książka „Dieta dla alergików. Jak unikać alergii pokarmowych – przepisy i wskazówki”, która zawiera receptury roślinne. Jednak większość publikacji o tej tematyce była dostępna wyłącznie w języku angielskim. Te roślinne czasy są słabo udokumentowane w świecie wirtualnym, gdyż dostęp do komputerów i internetu dopiero raczkował. Znaleźliśmy jednak dowody na to, że wegańskie blogi istniały już w 2008 r.
2010-2014 
W 2010 R. SWOJE PIERWSZE ROŚLINNE WPISY NA BLOGU JADŁONOMIA PUBLIKUJE MARTA DYMEK. Blog szybko się rozrasta i zyskuje rzeszę fanów. W kolejnym roku Alicja Rokicka znana jako Wegannerd również rozpoczyna internetową działalność, dzieląc się przepisami na wegańskie dania. Oba blogi doczekają się później nagród, a ich popularność rośnie po dziś dzień.
W 2011 R. STARTUJE KAMPANIA STOWARZYSZENIA VIVA „ZOSTAŃ VEGE W 30 DNI!”, skupiająca się na wsparciu osób, które chciałaby zrezygnować z mięsa lub ograniczyć jego spożywanie w codziennej diecie, ale nie mają pojęcia, jak to zrobić. Na uczestników wyzwania czeka duża dawka wiedzy, ciekawostek i przepisów.
NA POCZĄTEK 2013 R. PRZYPADA OTWARCIE PIERWSZEGO LOKALU KROWARZYWA W WARSZAWIE, który serwuje dania kuchni roślinnej. Marka Krowarzywa specjalizuje się w burgerach – w ofercie do wyboru są bułki z kotletami z tofu, kaszy jaglanej czy ciecierzycy, a do tego warzywa sezonowe i wegańskie sosy. Do popicia kompot z jabłek słodzony daktylami lub gęste koktajle na bazie mleka sojowego.
W 2013 R. ODBYWA SIĘ PIERWSZA VEGANMANIA, czyli festiwal organizowany przez Stowarzyszenie Otwarte Klatki, mający na celu promocję kuchni roślinnej oraz postaw prozwierzęcych. Oprócz części targowej podczas wydarzenia odbywają się ciekawe wykłady oraz inspirujące spotkania z osobami związanymi z aktywizmem, dietetyką i nauką, a także autorami i autorkami książek i publikacji czy celebrytami i celebrytkami. Drugim wegetariańsko-wegańskim festiwalem, który rusza w polskich miastach, jest Wege Festiwal. Pierwsze wydarzenie odbywa się w 2014 r. w Warszawie i ma formę foodtruckową. 
PONAD MILION WEGETARIAN W POLSCE – TAKIE WNIOSKI PŁYNĄ Z OGÓLNOPOLSKIEGO BADANIA OPINII PUBLICZNEJ PRZEPROWADZONEGO WE WRZEŚNIU 2013 R. przez Instytut Badania Opinii Publicznej Homo Homini na reprezentatywnej próbie 1104 dorosłych Polaków. Cel badania to sprawdzenie, jak liczna jest w Polsce społeczność wegetarian wobec bardzo rozbieżnych informacji na ten temat publikowanych w internecie i przytaczanych w mediach.
WSPOMNIANA JUŻ MARTA DYMEK W 2014 R. WYDAJE SWOJĄ PIERWSZĄ KSIĄŻKĘ „Jadłonomia. Kuchnia roślinna – 100 przepisów nie tylko dla wegan”, która doczeka się kilkuset tysięcy sprzedanych egzemplarzy, różnych formatów, wielu dodruków, a nawet tłumaczeń na inne języki. A to dopiero początek.
WEDŁUG RAPORTU FIRMY BIO PLANET NA POPULARNOŚCI ZYSKUJĄ PRODUKTY NA BAZIE KOKOSA. Wzrost sprzedaży mleka kokosowego w roku 2014 w porównaniu z 2011 wynosi 450%. Szacuje się, że łączna sprzedaż produktów ekologicznych, które składają się głównie z kokosa, przekroczy w 2014 r. 3 mln zł.
2015-2017
W 2015 R. NA ANTENIE KUCHNIA+ ZAGOŚCIŁ PIERWSZY WEGAŃSKI PROGRAM PODRÓŻNICZY ZATYTUŁOWANY „ZIELONA REWOLUCJA MARTY DYMEK”. Przed Martą stało niełatwe zadanie – w każdym odcinku celem było przekonanie gościa, że kuchnia roślinna może być równie pyszna jak ta tradycyjna. Program doczekał się aż sześciu sezonów, a Polki i Polacy nie przeszli obojętnie wobec tak dużego wpływu Marty Dymek na kształtowanie zwyczajów żywieniowych.
OKOŁO 2015 R. ZACZĘŁA SIĘ HISTORIA FIRMY WEGE SIOSTRY. Początki serów od Wege Sióstr polegały przede wszystkim na eksperymentach z bakteriami i orzechami – okazało się, że pod wpływem fermentacji masa orzechowa zupełnie zmienia smak, a jej kremowa konsystencja idealnie nadaje się do produkcji sera.
W 2016 R. LIDL WYCIĄGNĄŁ POMOCNĄ DŁOŃ DO ROŚLINOŻERCÓW. Na sklepowych półkach tej sieci pojawiło się tofu oraz pasty z tofu marki Toppo w różnych wariantach smakowych, co niewątpliwie ułatwiło codzienne życie roślinożerców, ale także zachęciło szersze grono osób do rozpoczęcia przygody
z produktami roślinnymi.
W 2016 R. RAFAŁ CZECH I IGOR SADURSKI ZADEBIUTOWALI NA POLSKIM RYNKU SPOŻYWCZYM Z MARKĄ BEZMIĘSNY – pierwszym polskim roślinnym rzeźnikiem. Zbiórkę crowdfundingową twórców wsparło ponad 1500 osób! Bezmięsny boczek, bezmięsna szynka czosnkowa, bezmięsne kiełbaski i inne – wszystkie produkty były od początku starannie przygotowywane, ich receptury udoskonalane, a portfolio poszerzane o kolejne propozycje.
W 2017 R. FIRMA SOKOŁÓW WYSZŁA NAPRZECIW OCZEKIWANIOM KONSUMENTÓW, wypuszczając na rynek nową markę roślinnych produktów. Chwytliwa nazwa linii Z Gruntu Dobre kryła w sobie aromatyczne wegańskie pasty i pasztety nawiązujące do ulubionych polskich smaków, np. różne rodzaje smalczyków.
W PIRAMIDZIE ZDROWEGO ŻYWIENIA I AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ Z 2016 R. opracowanej przez Instytut Żywności i Żywienia na wierzchołku znalazło się mięso. W zaleceniach podkreślono istotną rolę, jaką odgrywa ograniczanie spożycia mięsa (zwłaszcza czerwonego), żeby pozostać w zdrowiu. Rekomendowano również spożywanie mniejszej ilości tłuszczów zwierzęcych, a więcej tych roślinnych. IŻŻ zwraca uwagę na włączenie do codziennej diety niezwykle korzystnych dla zdrowia nasion roślin strączkowych, które obfitują w białko i błonnik oraz korzystnie oddziałują na profil lipidowy.
W GRUDNIU 2017 R. POJAWIŁY SIĘ ROŚLINNE JOGURTY PLANTON stworzone na bazie kokosa, które stały się prawdziwym hitem. Podbiły serca konsumentów i konsumentek jako jeden z pierwszych roślinnych jogurtów szeroko oferowanych w dużych sieciach handlowych takich jak Auchan.
W 2017 R. MAGAZYN „TIMES” STWORZYŁ LISTĘ ZAWODÓW, KTÓRE WYZNACZAJĄ KIERUNEK ROZWOJU NA RYNKU PRACY. Dzięki nim mamy zapamiętać rok 2017 bardzo dobrze. Jedną z profesji, która znalazła się na liście był... wegański rzeźnik. Czy można być rzeźnikiem, który nie zabija zwierząt? Jak najbardziej! Co więcej, ta profesja właśnie robi międzynarodową karierę.
- Fot. materiały prasowe
2018
W MEDIACH GŁOŚNYM ECHEM ODBIŁO SIĘ ZDANIE, że 2018 był przełomowym rokiem, w którym weganizm stał się mainstreamowy.
MÓWIŁO SIĘ O „KRWAWIĄCYCH” BURGER ACH, a to dzięki produktom stworzonym przez firmę Impossible Foods i Beyond Meat. Ich burgery wyjątkowo dobrze odwzorowują mięso dzięki heme (w przypadku Impossible Foods) i sokowi z buraków (w przypadku Beyond Meat). Ten drugi zadebiutował na europejskim rynku właśnie w 2018 r.
NA POLSKIM RYNKU POPULARNOŚĆ ZDOBY WAŁY ROŚLINNE KIEŁBASKI, szczególnie w wersji hot dogów. IKEA Polska ogłosiła, że w ciągu czterech tygodni od premiery co dziesiąty hot dog sprzedawany w ich kantynach był hot dogiem wegańskim. W ciągu miesiąca sprzedano ich aż 70 tys. W tym samym roku mieliśmy również okazję spróbować roślinnych hot dogów na stacjach benzynowych Orlen.
ROŚLINNIEJEMY OGŁOSIŁO WYNIKI PLEBISCYTU NA NAJLEPSZY ROŚLINNY PRODUKT ROKU, w odpowiedzi na to, że w poprzednim roku premierę miało wiele nowych wegańskich produktów. Nagroda wspiera rozpoznawalność roślinnych marek, które docenili konsumenci.
ODBYŁA SIĘ PIERWSZA EDYCJA PLANT- POWERED PERSPECTIVES – konferencji poświęconej potencjałowi rozwoju roślinnych produktów. Zgromadziła ona ponad 150 ekspertów i przedstawicieli branży spożywczej i restauracyjnej. Dyskusje toczyły się wokół takich tematów jak: skalowanie produkcji roślinnych zamienników nabiału, poszerzanie portfolio tradycyjnych firm mięsnych i mleczarskich i komunikacja produktowa. 
ZAPROPONOWANO ZMIANĘ STAWKI PODATKU VAT NA NAPOJE ROŚLINNE Z 5% DO 23%, co oznaczałoby duże zmiany dla producentów, a co za tym idzie – również konsumentów. Kto wie, jak wyglądałby polski rynek najbardziej rozwiniętej kategorii roślinnej (w skali światowej), gdyby zastosowano tak wysoką stopę podatkową? Z perspektywy czasu widzimy, że to właśnie napoje roślinne zostały wprowadzone i przyjęte przez konsumentów najszybciej i na najszerszą skalę.
2019
W MARCU POWITALIŚMY PROJEKT CHEFS FOR CHANGE, którego inauguracją był cykl roślinnych kolacji charytatywnych w wykonaniu ambasadorów i ambasadorek kampanii RoślinnieJemy oraz lokalnych gości specjalnych. Inspirować, edukować, budować wspierającą społeczność i wprowadzić roślinne menu do jak największej liczby miejsc na gastronomicznej mapie Polski – to główne cele projektu. 
W SKLEPACH LIDL W CAŁEJ POLSCE ZNACZĄCO POSZERZYŁA SIĘ DOSTĘPNA OFERTA DLA WEGETARIAN I WEGAN. Lidl udostępnił też na swojej stronie specjalną strefę dla tych, którzy nie jedzą mięsa – Wegetariańska strefa smaku Lidl. Dodatkowo do zamrażarek trafiły lody Grycan Vegan w trzech smakach. W Biedronce natomiast pojawiła się marka własna – Go Vege, która w swojej ofercie zaprezentowała m.in.: tofu, kiełbaski, napój owsiany i krem z orzeszków ziemnych.
OD POCZĄTKU KWIETNIA MOŻNA ZAMAWIAĆ MLEKO SOJOWE W MCDONALD’S DO KAŻDEJ KAWY Z OFERTY. Taka opcja obejmuje zarówno kawy zamawiane à la carte, jak i w sprzedaży przy kasach i w McDrive; w zestawach i osobno. Podobnie jak w przypadku mleka odtłuszczonego wybór napoju sojowego do kawy nie wiąże się z żadną dodatkową opłatą.
W MAJU NA ULICACH POLSKICH MIAST ZAWISŁY KOLOROWE PLAKATY PREZENTUJĄCE W 100% ROŚLINNE PRODUKTY – wszystkie dostępne w polskich sieciach handlowych. Kampanią „Bez spiny jemy rośliny” rozpoczęła się w Polsce nowa narracja o diecie wegańskiej. Na masową skalę.
Z DANYCH GUS WYNIKA, ŻE W POLSCE ROŚNIE LICZBA WEGETARIAN – SZACUNKI MÓWIĄ, że już kilka procent Polaków całkowicie zrezygnowało w swojej diecie z mięsa. Według badań firmy Mintel wegetarian jest 8%, a wegan 7%.
DO WSZYSTKICH 45 LOKALI SIECI BOBBY BURGER W POLSCE TRAFIŁA KANAPKA POWER PLANT – bezmięsna alternatywa dla klasycznego burgera, w której zamiast wołowiny znajdziemy roślinny kotlet firmy Linda McCartney oraz komplet warzywnych dodatków: sałatę, czerwoną cebulę i pomidora. To wszystko zamknięte w bułce z sezamem i polane wegańskim sosem classic.
2020
PRODUKTY VIOLIFE DOŁĄCZAJĄ DO OFERTY UPFIELD POLSKA i rozpoczyna się ich dystrybucja na polskim rynku. Firma zauważa wzrastającą chęć Polaków do ograniczania mięsa, a także otwartość na nowe produkty spożywcze, zwłaszcza te roślinne. Violife oferuje m.in.: roślinny ser w plastrach, w blokach, ser tarty, a także sery kremowe.
BEZMIĘSNY NIE ZWALNIA TEMPA, A SUKCESÓW IM NIE BRAK. W plebiscycie RoślinnieJemy Roślinny Produkt Roku bezmięsna szynka czosnkowa zajmuje trzecie miejsce. Marka staje się coraz bardziej rozpoznawalna, a ich produkty szeroko dostępne – rozpoczyna się ich dystrybucja w sklepach, takich jak Auchan, Selgros, Kaufland, Carrefour, Organic.
ROBERT MAKŁOWICZ DOŁĄCZA DO MIĘDZYNARODOWEJ SPOŁECZNOŚCI AMBASADORÓW KAMPANII CHEFS FOR CHANGE. Jak mówi jeden z najbardziej rozpoznawalnych w Polsce edukatorów i smakoszy kulinarnych: – Zawsze warto wspierać zdrowy rozsądek, a działania Chefs For Change wynikają właśnie ze zdrowego rozsądku. To nie jest kwestia ideologii. Chodzi o to, że bez zmiany naszych przyzwyczajeń możemy stracić świat taki, jaki znamy.
PARLAMENT EUROPEJSKI ODRZUCIŁ ZAKAZ STOSOWANIA OKREŚLEŃ TAKICH JAK „STEK” CZY „BURGER” w odniesieniu do ich roślinnych zamienników. Producenci mięsa i wędlin próbowali zabronić używania tego typu nazw w odniesieniu do roślinnych produktów. Według prawa unijnego nie można natomiast stosować określeń „mleko”, „ser” lub „masło” w odniesieniu do produktów, które nie powstały z mleka zwierzęcego. Nowa poprawka rozszerza to ograniczenie do określeń takich jak „alternatywa dla sera” lub „jogurtowy”. Jej losy rozsądzą się wkrótce.
W CZASIE PANDEMII COVID-19 MOŻNA ZAUWAŻYĆ WIELKI NAPŁYW NOWYCH ROŚLINNYCH PRODUKTÓW, m.in.: roślinne kabanosy, kiełbaski, jogurty (sojowe, kokosowe, owsiane) czy różnorakie roślinne dania gotowe. Ich dostępność dynamicznie wzrasta – można je dostać w wielu marketach i dyskontach, a nawet w niewielkich sklepach.
W 2020 R. SIEĆ ROŚLINNYCH SUPERMARKETÓW VEGANZ PRZEPROWADZA BADANIE W SIEDMIU EUROPEJSKICH KRAJACH, z którego wynika, że fleksitarianie stanowią niemal 1⁄4 społeczeństwa Europy. Według danych GfK Polonia nabiał roślinny kupuje już prawie co trzecie gospodarstwo domowe w Polsce (29,3%). Te same dane pokazują, iż w odstępie zaledwie jednego roku roślinne zamienniki mięsa zaczęło wybierać ponad dwa razy więcej Polaków – w listopadzie 2019 r. po takie produkty sięgało 4,3% Polaków, a w listopadzie 2020 r. aż 9,8%.
2021 
ŻABKA WPROWADZA ROŚLINNĄ MARKĘ WŁASNĄ PLANT HUNTER i wyznacza zupełnie nowy poziom dostępności roślinnego jedzenia. Od kwietnia na półkach sklepowych sieci Polacy mogą kupić roślinne zestawy obiadowe, sałatki, pasty kanapkowe, batony czy shaki.
SIEĆ ALDI AKTYWNIE ANGAŻUJE SIĘ W ROZWIJANIE ASORTYMENTU ROŚLINNYCH PRODUKTÓW, a także w edukowanie konsumentów i zachęcanie ich do podejmowania świadomych decyzji zakupowych. Wspólnie z Proveg pokazuje Polakom, jak przygotować roślinny i zdrowy talerz. Z kolei marka Alpro inspiruje konsumentów w kampanii „Jesteś wielki!”, w której biorą udział Daria Ładocha i Borys Szyc. Firma zachęca do włączenia produktów roślinnych do diety, by zadbać o siebie i planetę.
UNIA EUROPEJSKA ODRZUCA BEZPRECEDENSOWE OGRANICZENIA DLA PRODUKTÓW MLECZARSKICH POCHODZENIA ROŚLINNEGO. Chodzi o poprawkę 171, która miała nałożyć nowe obostrzenia na roślinny nabiał. Traktowała ona o zakazie używania w odniesieniu do produktów roślinnych określeń typu: „alternatywa”, „zamiennik” czy „w typie sera feta”.
JEST TO ROK WIELKICH DEBIUTÓW NA POLSKIM RYNKU. Pojawiają się jogurty z fasoli marki It’s Bean, firma Tarczyński wprowadza nowe zamienniki dla mięsa – kabanosy i burgery, hiszpańska Heura dociera na nasz rynek z kolekcją alternatyw dla mięsa, Polsoja prezentuje roślinne paluszki rybne.
PROGNOZY PRZEWIDUJĄ, że sektor roślinnych produktów będzie rósł na dwucyfrowym poziomie.
WEDŁUG RAPORTU „ROŚLINNE ALTERNATYWY W POLSCE: RYNEK, KONSUMENCI I TRENDY” opublikowanego przez Fundację ProVeg Polska rynek roślinnych alternatyw w Polsce jest w początkowej fazie rozwoju. Jednocześnie ma duży potencjał dla start- upów ze względu na wysoki popyt w kraju i możliwości ekspansji na rynek europejski, gdzie polskie produkty są konkurencyjne. Autorzy raportu podkreślają, że zainteresowanie produktami roślinnymi nie jest tylko tymczasowym trendem, a widoczne już teraz duże zaangażowanie koncernów będzie kluczowe dla rozwoju tej kategorii.
MAREK SZMERUK – KOORDYNATOR KATEGORII WEGE, BIDFOOD FARUTEX
Świat staje się wege. Żywność pochodzenia roślinnego ma teraz swój czas. Ponad 20% mieszkańców dużych polskich miast jest na diecie wegetariańskiej, a prawie 70% Polaków, jedząc poza domem, wybiera dania roślinne. Zapotrzebowanie konsumentów na takie produkty stale rośnie. Wywołuje to więc naturalne reakcje rynku HoReCa. Restauratorzy i hotelarze szybko dostosowują się do zainteresowań kulinarnych gości, wprowadzając zmiany do swoich menu, a dostawcy rozszerzają o wege oferowany asortyment. Farutex na przykład stworzył markę Cook Vege. Szefowie kuchni, początkowo nieufni, polubili kuchnię roślinną i traktują ją obecnie jako obowiązkowy element karty. Z każdym kolejnym szkoleniem obserwujemy, jak rośnie poziom ich wiedzy i zainteresowania.
Autorzy: Daria Boba, Alicja Kubów, Agnieszka Sierak, Daniel Tałajczyk, Diana Tokarska – team bloga RoślinnieJemy
Artykuł ukazał się w „Food Service" 12/2021-1/2022 nr 211.